3. Τα επίθετα που βασίζονται σε χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ανθρώπων.
Η σημασία κάποιων επωνύμων είναι κατανοητή λόγω απ΄ ευθείας παραπομπής στην ιδιότητα που τα γέννησε. Ας πούμε, για τα Κουτσοκώστας, Κουφογιάνκος, Κασιδιάρης, Σαλιάρης, Καλπακτσής κ.α. (μαζί με τα παράγωγά τους) καταλαβαίνουμε όλοι από πού προήλθαν. Για κάποια άλλα όμως δεν είναι τόσο φανερό, οπότε να η ευκαιρία να πλοηγηθούμε ερμηνευτικά στον γοητευτικό κόσμο των επωνύμων, αποκρυπτογραφώντας χαρακτηριστικά των προγόνων μας!
Ας ξεκινήσουμε από την κατάληξη –άρας και –αράς κάποιων επωνύμων, που πάντα έδειχνε μέγεθος. Επίθετα δηλαδή τύπου Κωνσταντάρας, Γιανναράς κλπ δείχνουν πρόγονο…. μεγάλων διαστάσεων, είτε στο σώμα είτε ενίοτε στο φρόνημα, όπως το προσωνύμιο Νικηταράς ας πούμε.
Πάμε να δούμε και κάποια άλλα , πάντα ενδεικτικά.
Παλαμάς = αυτός που έχει μεγάλες παλάμες.
Σαρρής = ο χλωμός, ο κιτρινιάρης αλλά και ο ξανθός. Από αυτό και Σαρρηγιάννης, Σαρρηγιαννίδης κλπ.
Βαλαβάνης = ο μεγαλοκέφαλος (μπαλαμπάν στα τουρκικά). Και βέβαια Βαλαβα -νίδης, Μπαλαμπάνογλου κλπ.
Βέργος = ο λεπτός (από τη βέργα).Από δω και το Βεργίδης, Βεργόπουλος κλπ.
Ζαρίφης = ο κομψός, αυτός που έχει χάρη και αρχοντιά.
Μάνεσης = ο αργός, ο βραδυκίνητος.
Ζλατάνος = από το σλάβικο ζλάταν = χρυσός.
Καβαδάς και Καβαδίας : από τη λέξη «καβάδι» που ήταν είδος ρούχου.
Δελής : από το ντελί = τρελός στην τουρκική. Από κει τα Δεληγιάννης, Δεληχρήστος κλπ.
Μπέλος = ο λευκός (σλαβική λέξη).Συνήθως από το χρώμα του δέρματος.
Αλτιπαρμάκης = ο εξαδάκτυλος (αλτί=έξη, και παρμάκ = δάχτυλο, στην τουρκική).
Ουζούνης = ο ψηλός (ουζούν = μακρής τουρκικά).Και Ουζούνογλου, Ουζουνίδης κλπ.
Τσολάκης = ο κουλός .Από δω και τα Τσολακίδης, Τσολάκογλου κλπ.
Τσαλίκης = ο καμπούρης (Τσαλικίδης, Τσαλίκογλου κλπ).
Επίσης τα επίθετα Αγοραστός και Βρετ(τ)ός οφείλονται σε μικρά ονόματα που δίνονταν σε έκθετα μωρά που υιοθετήθηκαν. Όσο για το Δράκος, (Δρακόπουλος κλπ) ήταν άλλοτε προσωνύμιο αποδιδόμενο λόγω μεγάλης σωματικής δύναμης ή τρομακτικής όψης και άλλοτε μικρό όνομα παιδιών που είχαν αργήσει πολύ οι δικοί τους να τα βαφτίσουν.
Τέλος αξίζει μια αναφορά και στο πρόθεμα «Καρά» που βρίσκουμε σε πάρα πολλά επώνυμα και το οποίο στα τουρκικά σημαίνει «μαύρος». Καραγιάννης, Καρακώστας, Καραδημήτρης, Καραϊωσηφίδης, Καρατουλπάνης, Καραγκιόζης (= μαυρομάτης) και άλλα ων ουκ έστιν αριθμός. Αυτά αποδεικνύουν μια σχέση με το μαύρο χρώμα που χαρακτήριζε έναν συγκεκριμένο πρόγονο της οικογένειας, είτε σαν απόχρωση της επιδερμίδας του (πολύ μελαχροινός) είτε σαν αγαπημένο χρώμα ενδύματος είτε πιο σπάνια σαν χαρακτηρισμός της μοίρας του. Πολλά από αυτά οι κάτοχοί τους τα μετέτρεψαν αργότερα, αλλάζοντας το πρόθεμα «Καρά» με το «Μαύρο», δηλαδή το Καραγιάννης έγινε Μαυρογιάννης κοκ.
Η απόδοση στα ελληνικά έγινε και σε ολόκληρα επίθετα, οπότε το αποτέλεσμα ήταν αφ΄ενός κοντινοί συγγενείς να έχουν διαφορετικό επώνυμο και αφ΄ετέρου σε αναζητήσεις πιστοποιητικών και λοιπών δικαιολογητικών να γίνεται το έλα να δεις. Για παράδειγμα στην οικογένεια Τερζή, κάποια μέλη άλλαξαν το επίθετο σε «Ράπτης» κι έτσι πρώτα ξαδέρφια βρέθηκαν με διαφορετικό επώνυμο. Σε οικογένεια με πατρικό επίθετο μητέρας το Τσαβδάρογλου που έγινε Σικαλίδου (τσαβντάρ= σίκαλη στα τουρκικά) τα μισά παιδιά της είχαν μητέρα την Τσαβδάρογλου και τα υπόλοιπα την Σικαλίδου.
Και άλλα πολλά…..